Tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại – Giá trị lý luận và thực tiễn

Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức sâu sắc vai trò của hoạt động đối ngoại trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại là hệ thống quan điểm về các vấn đề quốc tế, chiến lược, sách lược cách mạng Việt Nam trong quan hệ với thế giới. Các tư tưởng, nguyên tắc và phương châm chỉ đạo đó được thể hiện trong các giai đoạn cách mạng và là nền tảng cho mọi thắng lợi của ngoại giao Việt Nam suốt thời gian qua. Những tư tưởng lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về đối ngoại đã, đang và sẽ luôn là tư tưởng có giá trị to lớn chỉ đạo mọi chính sách và hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta.

 1. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐỐI NGOẠI

Thực tiễn hoạt động cách mạng cùng nền tảng tri thức và vốn văn hóa đã kết tinh ở Hồ Chí Minh hệ thống tư tưởng toàn diện, sâu sắc. Trong đó, tư tưởng của Người về đối ngoại chứa đựng nhiều nội dung không chỉ bền vững qua thời gian, mà còn có những tư duy đi trước thời đại thể hiện những điểm sau:

- Xây dựng đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ đi đôi với chủ động mở rộng quan hệ quốc tế

Độc lập tự chủ là đặc điểm quán xuyến trong toàn bộ tư tưởng Hồ Chí Minh, từ buổi đầu ra đi tìm đường cứu nước, lựa chọn con đường giải phóng dân tộc, xác định đường lối cơ bản cho cách mạng Việt Nam, cho đến việc hoạch định các chủ trương, chính sách cụ thể của Đảng và Nhà nước ta mỗi thời kỳ, trong đó đặc biệt là xây dựng đường lối đối ngoại và chính sách ngoại giao.

Độc lập tự chủ tức là dựa vào sức mình là chính, có tham khảo, chọn lọc kinh nghiệm, bài học của quốc tế, nhưng tự mình phải suy nghĩ, tìm tòi, định ra những chủ trương, chính sách, biện pháp nhằm giải quyết công việc của đất nước, không chịu bất cứ một sức ép nào từ bên ngoài. Trong những năm 60 của thế kỷ XX, bắt đầu có sự rạn nứt, bất đồng trong phe xã hội chủ nghĩa, mâu thuẫn Xô-Trung ngày càng sâu sắc, cả hai nước lớn đều yêu cầu Việt Nam tỏ thái độ "nhất biên đảo". Mặt khác, Mỹ lợi dụng tình hình đó để chơi con bài Trung Quốc, chống Liên Xô và phe chủ nghĩa xã hội, dùng các điều kiện "mặc cả" để ép Việt Nam. Trong điều kiện đó, làm thế nào để giữ được đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ là vấn đề vô cùng khó khăn. Tuy nhiên, với kinh nghiệm, trí tuệ và sự khôn khéo trong đường lối và hoạt động đối ngoại, Hồ Chí Minh đã lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta, bằng nhiều hình thức gặp gỡ, trao đổi, đàm phán, tỏ rõ tình cảm quốc tế chân thành, trong sáng để kiên định lập trường đối ngoại độc lập, tự chủ, vừa duy trì được mối quan hệ tốt đẹp với các nước trong phe xã hội chủ nghĩa, tranh thủ được sự giúp đỡ của Liên Xô, Trung Quốc và làm thất bại âm mưu của Mỹ. 

- Trong quan hệ đối ngoại, các quốc gia, dân tộc đều bình đẳng

Theo Hồ Chí Minh, trong quan hệ đối ngoại, không có sự bất bình đẳng dù là quan hệ giữa một quốc gia lớn với một quốc gia nhỏ hơn. Quan điểm đó được thể hiện rõ trong bản Thông cáo về Chính sách ngoại giao của Chính phủ lâm thời (10/1945), Hồ Chí Minh nêu rõ "Việt Nam hết sức thân thiện và thành thực hợp tác trên lập trường bình đẳng, tương ái với các nước nhược tiểu dân tộc trên toàn cầu, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sẵn sàng hợp tác thân thiện, hợp tác chặt chẽ trên nguyên tắc bình đẳng để ủng hộ lẫn nhau trong xây dựng và giữ vững nền độc lập"[1].

Từ tháng 1- 1950, trong Tuyên bố đi thăm Trung Quốc, Hồ Chí Minh đã nêu rõ: “Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa sẵn sàng đặt quan hệ thân thiện với bất cứ một nước nào trên nguyên tắc: tôn trọng sự hoàn chỉnh về chủ quyền và lãnh thổ của nhau, không xâm phạm lẫn nhau, không can thiệp vào công việc nội trị của nhau, bình đẳng, cùng có lợi và chung sống hòa bình”[2].

Như vậy, giữ vững đường lối đối ngoại và xây dựng các chính sách ngoại giao độc lập tự chủ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, không trông, chờ ỷ lại, phụ thuộc cũng đã trở thành một nguyên tắc trong quan hệ đối ngoại.

- Chủ trương thực hiện đường lối đối ngoại kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại

Độc lập tự chủ không có nghĩa là tự cô lập, tách rời dân tộc với thời đại. Trong mối quan hệ dân tộc và quốc tế, Hồ Chí Minh luôn luôn nhấn mạnh tinh thần độc lập tự chủ “đem sức ta mà giải phóng cho ta”, tự lực cánh sinh, dựa vào sức mình là chính, coi sức mạnh bên trong bao giờ cũng là yếu tố quyết định, đồng thời Người cũng khẳng định: cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới, muốn giành được thắng lợi, cách mạng Việt Nam phải tranh thủ được sự ủng hộ giúp đỡ của cách mạng thế giới.

Ngay từ khi tìm thấy con đường cứu nước, giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản, Hồ Chí Minh đã thực hiện được trong đường lối chính trị của mình kết hợp nhuần nhuyễn giữa lợi ích dân tộc với nghĩa vụ quốc tế, sức mạnh bên trong với sức mạnh bên ngoài, cách mạng giải phóng dân tộc ở thuộc địa với cách mạng vô sản ở chính quốc.

Nhờ đường lối đó, trong kháng chiến cũng như trong xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhân dân ta luôn nhận được sự đồng tình, ủng hộ, giúp đỡ to lớn của các nước anh em, của nhân dân tiến bộ trên thế giới. Bên cạnh đó, Người cũng nhắc nhở phải hoàn thành nghĩa vụ quốc tế, coi "giúp bạn là tự giúp mình", nhất là đối với cách mạng Lào và cách mạng Campuchia.

- Xây dựng và thực thi đường lối đối ngoại rộng mở, tăng cường quan hệ hợp tác với tất cả các nước, các lực lượng dân chủ tiến bộ trên thế giới

Phát huy truyền thống hòa hiếu của dân tộc, sau khi giành được độc lập, với tư cách là người đứng đầu chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố "Chính sách ngoại giao của Chính phủ chỉ có một điều tức là thân thiện với tất cả các nước dân chủ trên thế giới để giữ gìn hòa bình"[3]     

Trong Lời kêu gọi Liên hợp quốc (12/1946), Người cũng nêu rõ quan điểm:

"Đối với các nước dân chủ, nước Việt Nam sẵn sàng thực thi chính sách mở cửa và hợp tác trong mọi lĩnh vực... Nước Việt Nam chấp nhận tham gia mọi tổ chức kinh tế quốc tế dưới sự chỉ đạo của Liên hợp quốc"[4]

Đó là quan điểm đối ngoại hết sức rộng mở, sẵn sàng hợp tác với tất cả các quốc gia, kể cả với Pháp- một nước vốn cai trị, áp bức dân tộc Việt Nam; tuy nhiên, sự hợp tác phải dựa trên những nguyên tắc nhất định.

Do đó, theo Hồ Chí Minh, trong quan hệ đối ngoại, quyền lợi của quốc gia dân tộc, của nhân dân phải đặt lên hàng đầu; quan điểm “các dân tộc trên thế giới đều bình đẳng”, sự hợp tác trên cơ sở tự nguyện, đồng thời trở thành nguyên tắc cùng có lợi trong mối quan hệ này.

- Quan điểm giải quyết các mâu thuẫn, tranh chấp bằng đàm phán hòa bình, không dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực

Theo Hồ Chí Minh, hòa bình là lợi ích của tất cả các dân tộc, do đó phải đấu tranh cho hòa bình trên thế giới được bền vững: “Giữ gìn hòa bình thế giới tức là giữ gìn lợi ích của nước ta. Vì lợi ích của nhân dân lao động khắp thế giới là nhất trí”[5]. Hồ Chí Minh cũng khẳng định: “Nhân dân Việt Nam vĩnh viễn không để cho bất cứ kẻ nào xâm lược nước mình, đồng thời cũng vĩnh viễn không xâm lược nước khác”[6].

Người cho rằng, muốn giữ được độc lập dân tộc và phát triển đất nước, phải tăng cường hợp tác và đoàn kết quốc tế, lấy tinh thần thiện chí, hòa bình để giải quyết những bất đồng trên cơ sở gắn lợi ích dân tộc với lợi ích các nước trong khu vực và lợi ích chung của nhân loại. Tuy nhiên, nếu để xảy ra bất đồng, mâu thuẫn, tranh chấp quyền lợi... giữa các quốc gia, thì phải giải quyết bằng đàm phán, đối thoại hòa bình. Ngay cả khi phải tiến hành cuộc đấu tranh một mất, một còn với bọn thực dân để giành độc lập dân tộc, Người cũng luôn tìm kiếm mọi cơ hội đối thoại, đàm phán nếu có thể để tránh một cuộc chiến bạo lực.