Nói đi đôi với làm – Một chỉ dẫn quan trọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về đạo đức và thực hành đạo đức

TTBD - Tuổi trẻ Bình Dương trân trọng gửi đến các bạn đoàn viên thanh niên Bài phân tích của GS. TS. Hoàng Chí Bảo – Chuyên gia cao cấp, Nguyên Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương đăng trên Tạp chí Báo cáo viên (Ban Tuyên giáo Trung ương) số 5/2017.

1. Để hiểu thấu lời dạy của Người – giá trị và ý nghĩa

“Nói đi đôi với làm” được diễn đạt với nhiều hình thức khác nhau. Mọi cách diễn đạt có thể khác nhau về mức độ, sắc thái, cả hình thức biểu đạt bằng ngôn từ, nhưng tất cả đều có một điểm chung, một điểm nhấn quan trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Đó là sự thống nhất, tính nhất quán về mục đích hành động, động cơ tranh đấu, thực hành trong lối sống, lẽ sống ở đời và làm Người của Người cách mạng.

Nói đi đôi với làm là sự thống nhất, sự gắn liền giữa nhận thức với hành động; lời nói và việc làm phải tương xứng với nhau, phải phù hợp với nhau, không được mâu thuẫn, trái ngược. Để xảy ra tình huống mâu thuẫn, trái ngược này là mắc vào một lỗi lớn, không chỉ lỗi về tư duy mà gọi lớn hơn, mạnh hơn là lỗi về đạo đức. Nói đi đôi với làm là tiêu chí về đức tính trung thực. Ngược lại, nói không đi đôi với làm là bằng chứng của giả dối, dối trá, trước hết là thói vô trách nhiệm và thiếu vắng lòng tự trọng. Mệnh đề “Nói đi đôi với làm” quen thuộc, ngắn gọn, giản dị như chân lý đời sống, hiển nhiên ai cũng hiểu như một lẽ phải thông thường, vậy mà trên thực tế lại có bao nhiêu tình huống phức tạp.

Suy ngẫm và trải nghiệm từ các sự kiện, việc làm, ứng xử với người, với việc, ngay cả với chính mình, ta càng tự ý thức rằng, hóa ra “Nói đi đôi với làm” là chỗ khó nhất ở đời, thực hiện được không chỉ cần hiểu biết, có lý trí, nghị lực và quyết tâm, mà còn cần có tình cảm, đạo đức trong sáng, hướng thiện. Trong đời thường ta gọi đó là sự tử tế, lương thiện. “Nói đi đôi với làm” đòi hỏi mỗi người phải thường xuyên biết tự vấn lương tâm, biết tự trọng mình và tôn trọng người khác, cao nhất là trọng dân, vì dân.

Đạo đức quan trọng và nổi bật đến mức, người mà “Nói đi đôi với làm”, trong đánh giá của xã hội, đó là người có đạo đức chứ không nói là người có học vấn, học thức. Lẽ dĩ nhiên, học vấn, học thức rất cần thiết để sống ở đời, để vào đời, dấn thân, khởi nghiệp. Nó cần chứ chưa đủ. Nói đi đôi với làm, muốn thực hiện được ở mỗi người đòi hỏi người đó phải có đạo đức đồng thời phải thực hành đạo đức thường xuyên, tự giác và bền bỉ.

Thống nhất giữa nói và làm sẽ làm cho con người trưởng thành về đạo đức, về nhân cách, làm cho người đó có đạo đức tốt hơn để hoàn thiện nhân cách. Đức là gốc, gốc của nhân cách như Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh. Nói đi đôi với làm không chỉ là yêu cầu nghiêm ngặt của đạo đức, nó phải trở thành văn hóa đạo đức, là thước đo văn hóa đạo đức, văn hóa nhân cách. Trên thực tế, không thiếu gì trường hợp, có học vấn, học thức cao mà vẫn chưa đạt tới chuẩn mực “Nói đi đôi với làm”. Những người đó không chỉ tách rời nói với làm mà còn tệ hơn, xấu hơn khi “nói một đằng làm một nẻo”. Như thế, có học vấn, học thức mà vẫn có thể giả dối về đạo đức và cơ hội về chính trị.

Trung thực và có bản lĩnh để giữ trọn vẹn lòng trung thực, tính trung thực, biến nó thành nhu cầu trong việc làm, trong lối sống và trong ứng xử để “trí minh tâm sáng”, nhờ đó nói đi đôi với làm trở thành đặc trưng trong lối sống, lẽ sống.

Tự vấn lương tâm để hiểu điều phải và không phải, nên và không nên, tốt và xấu, đúng và sai... cũng chưa đủ. Phải hành động theo cái đúng, cái tốt, cái đẹp (Chân - Thiện - Mỹ - những giá trị văn hóa) và tự vượt lên chính mình, đánh bại chủ nghĩa cá nhân, “giặc nội xâm” nguy hiểm nhất, vô hình, ẩn nấp ngay trong lòng mỗi người. Hồ Chí Minh đã căn dặn chúng ta tỉ mỉ, sâu sắc như thế, hơn nữa, Người còn suốt đời thực hành “Nói đi đôi với làm”, nêu gương cho mọi người.

Trong tác phẩm “Đường cách mệnh” viết từ năm 1927, cách đây vừa đúng 90 năm Nguyễn Ái Quốc đã mở đầu tác phẩm bằng cách nêu rõ “Tư cách một người cách mệnh”. Một tác phẩm lý luận, viết trên lập trường quan điểm Mác-xít truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam, đặt nền móng tư tưởng lý luận, chính trị và tổ chức cho sự ra đời của Đảng vào năm 1930 nhưng lại nhấn mạnh trước hết vào đạo đức, vào tư cách một “Người cách mệnh” điều đó có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, thể hiện tầm nhìn và những trù tính chiến lược của Người. Cách mạng là một sự nghiệp vĩ đại, phá cái cũ lỗi thời, lạc hậu đổi ra cái mới tiến bộ phát triển. Người cách mạng, Đảng cách mạng, muốn thực hiện được sự nghiệp vĩ đại đó trước hết phải có đạo đức.

Thực tiễn và kinh nghiệm lịch sử, không chỉ của cách mạng nước ta, của Đảng ta mà còn của phong trào cách mạng thế giới, của các Đảng Cộng sản đã từng lãnh đạo và cầm quyền, rồi kết cục tự đánh mất vai trò lãnh đạo, địa vị cầm quyền của mình, tan rã và sụp đổ như đều đã xảy ra ở Liên Xô và Đông Âu vào thập kỷ cuối cùng của thế kỷ XX chỉ vì suy thoái về đạo đức đã xác nhận tính đúng đắn và sáng suốt của Tư tưởng Hồ Chí Minh.

Người đã nêu lên từ rất sớm, ngay từ khi Đảng còn chưa ra đời những điều hệ trọng “phải giữ chủ nghĩa cho vững”, đồng thời phải “ít lòng ham muốn về vật chất”. Người cũng nêu rõ tư cách một “Người cách mệnh” và mối quan hệ với 23 tiêu chí, yêu cầu cần phải thực hiện. Đó là những chuẩn mực về đạo đức phải thể hiện trong thái độ, trong ứng xử, trong việc làm và hành vi, với tự mình, với người khác, với công việc mà tổ chức, đoàn thể giao cho. Trong 23 tiêu chí, yêu cầu nêu ra, Người dành tới 14 yêu cầu đối với bản thân mỗi người mà Người gọi đó là tự mình phải thực hiện.

Trong 14 yêu cầu “tự mình phải”, nổi bật là yêu cầu nói đi đôi với làm “nói thì phải làm”. Đủ thấy, việc tự mình rèn luyện đạo đức quan trọng biết nhường nào. Tự mình có đạo đức thì mới có thể biểu hiện thành ý thức và tình cảm đạo đức mà đối xử với mọi người, với đồng chí, bạn bè, với dân chúng, đồng bào, nêu gương về trung thực, khiêm tốn, vị tha, khoan dung, nhân ái. Người đòi hỏi “với mình phải nghiêm, với người khác phải rộng lòng tha thứ”. Phải tận tụy, trách nhiệm trong công việc, cương trực, thẳng thắng, tôn trọng tổ chức, giữ nghiêm kỷ luật, không hiếu danh, không kiêu ngạo. Sau này, khi cách mạng đã thành công, Đảng đã cầm quyền, Người vẫn luôn nhấn mạnh, cán bộ đảng viên phải ra sức tu dưỡng đạo đức, liên hệ mật thiết với dân chúng, phải dân chủ chứ không biến thành “quan chủ”, phải là đầy tớ trung thành, công bộc tận tụy của dân, chứ không lên mặt “quan cách mạng”, dẫn tới chỗ xa dân, quan liêu, mệnh lệnh, hách dịch, cửa quyền. Phải sống và làm việc sao cho dân tin tưởng, dân yêu mến, có lỗi với dân phải thật thà xin lỗi và có quyết tâm sửa lỗi. Dân vận là việc rất quan trọng, có dân giúp thì việc khó mấy cũng làm được, không có dân giúp đỡ, không được dân ủng hộ thì dù có tài giỏi mấy cũng không làm nên việc gì. Bởi vậy trong 06 điều dạy cán bộ chiến sĩ công an từ năm 1948, Người đặc biệt nhấn mạnh với “tự mình phải cần kiệm liêm chính, với đồng sự phải thân ái giúp đỡ, với nhân dân phải kính trọng, lễ phép, với công việc phải tận tụy”. Với chiến sỹ quân đội “từ nhân dân mà ra, vì nhân dân phục vụ” phải “trung với Đảng, trung với Nước, hiếu với Dân”... những lời dạy quý báu đó không chỉ với công an và quân đội mà là dạy chung cho tất cả cán bộ, đảng viên, cho mọi người cách mạng. Toát lên từ những lời dạy ấy vẫn là thước đo đạo đức “Nói đi đôi với làm nói thì phải làm”.

Để đạt được sự thống nhất giữa nói và làm, “Nói đi đôi với làm” “nói thì phải làm” phải không ngừng học tập để nâng cao hiểu biết, gắn liền học với hành, “tri để hành”, lý luận gắn liền với thực tiễn đồng thời phải rèn luyện phẩm chất đạo đức cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, suốt đời chống chủ nghĩa cá nhân, không vụ lợi, vị kỷ, để toàn tâm, toàn ý phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Chống chủ nghĩa cá nhân, phải chống những thói hư tật xấu mà Hồ Chí Minh gọi là những chứng bệnh phải tẩy sạch trong “Sửa đổi lối làm việc” Người viết năm 1947 với bút danh X.Y.Z cách đây đã 70 năm.

Ba căn bệnh mà Người chỉ rõ là bệnh chủ quan, bệnh hẹp hòi và bệnh ba hoa, phải tự phê bình và phê bình khi mắc vào những bệnh rất có hại ấy và phải quyết tâm sửa chữa trong tư tưởng và trong các mối quan hệ.

Vào dịp kỷ niệm sinh nhật Đảng lần thứ 39 (03/02/1969), Người đã có bài viết đăng trên báo Nhân dân “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” (đây là tác phẩm Người viết vào cuối đời, vẫn chỉ xoay quanh chủ đề đạo đức cách mạng, vẫn chỉ thiết tha mong muốn và đòi hỏi cán bộ đảng viên phải nói đi đôi với làm, phải đánh bại “giặc nội xâm”, “quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, nêu cao trách nhiệm, sự gương mẫu, đức hy sinh suốt đời vì Nước, vì Dân, Ái Quốc để Ái Dân vì Ái Quốc - Đúng như tên gọi của Người.

Tóm lại, để lời nói đi đôi với việc làm thống nhất giữa nói và làm, nói thì phải làm phải có động cơ, mục đích sống đúng đắn, chân chính, có đức trung thực và khiêm tốn, đặt lợi ích của nhân dân, của dân tộc, của Đảng, của cách mạng lên trên hết, trước hết, có ý chí, nghị lực vượt mọi khó khăn, thử thách, có dũng khí bản lĩnh đứng ngoài vòng danh lợi tuyệt đối không màng danh lợi nhưng Hồ Chí Minh đã thực hành và nêu gương.

Giá trị và ý nghĩa sâu xa từ lời dạy của Người, thống nhất giữa nói và làm, nói thì phải làm chính là bài học làm người, là thực hành đạo đức cách mạng coi phục vụ nhân dân là phục tùng chân lý cao nhất làm đầy tớ công bọc cho dân tận tụy và trung thành là lựa chọn lối sống, lẽ sống cao thượng nhất như tấm gương đạo đức, vĩ đại của Hồ Chí Minh soi sáng cho mọi người, cho muôn đời noi theo.

Đúng như trong Di chúc để lại cho toàn dân, toàn Đảng, Người đã viết những dòng thiết tha, cảm động, bởi Người là hiện thân cao cả nhất của đức hy sinh, dâng hiến trọn vẹn toàn vẹn đời mình cho Độc lập của Tổ quốc, Tự do, cho Dân tộc và Hạnh phúc của Nhân dân. “Dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có gì phải hối hận, chỉ tiếc là tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa”.

Đó là tiếng nói tự trái tim Người làm rung động muôn triệu trái tim đồng bào, đồng chí của Người cũng như mọi tấm lòng bè bạn khắp năm châu.

Cuộc đời và sự nghiệp của Người, tư tưởng - đạo đức và phong cách của Người là minh chứng sinh động và cảm động nhất về sự thống nhất giữa nói và làm.

(còn tiếp)

CTV Biện Tuấn Vũ (biên tập và tổng hợp)