Đồng chí Phùng Chí Kiên tên khai sinh là Nguyễn Vĩ, sinh ra tại làng Mỹ Quan Thượng, nay thuộc xã Diễn Yên, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Kế thừa tinh thần yêu nước, thương dân của một vùng quê giàu truyền thống cách mạng, chứng kiến nỗi khổ cực của đồng bào dưới ách nô dịch của thực dân Pháp xâm lược, đồng chí đã sớm hình thành hoài bão cứu nước, cứu dân.
Trưởng thành trong quá trình tham gia sinh hoạt, lao động cùng với công nhân, thợ thuyền ở Diễn Châu, đồng chí Phùng Chí Kiên đã sớm giác ngộ, tiếp cận với nhiều tư tưởng yêu nước tiến bộ, trong đó đặc biệt là tư tưởng cách mạng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Tháng 12-1927, đồng chí tham gia khởi nghĩa Quảng Châu, hoạt động tại khu Xô viết Hải - Lục - Phong; đến tháng 12-1929, đồng chí tham gia chiến đấu trong Hồng quân Trung Quốc và được kết nạp vào Đảng Cộng sản Trung Quốc. Tháng 12-1930, đồng chí trở lại Hồng Công hoạt động và được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Đồng chí Phùng Chí Kiên thuộc lớp thanh niên đầu tiên được vinh dự tham gia lớp huấn luyện chính trị do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tổ chức và trực tiếp giảng dạy ở Quảng Châu. Là một học viên xuất sắc, đồng chí đã được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc lựa chọn cử sang học tập tại Trường Đại học Phương Đông.
Đồng chí Phùng Chí Kiên đã có những đóng góp to lớn trong việc phát triển, hoàn thiện đường lối chiến lược, sách lược của Đảng, nhất là trong xây dựng đường lối và tổ chức chỉ đạo Cao trào cách mạng dân chủ (1936-1939); xây dựng, củng cố và phát triển tổ chức Đảng ở khu vực biên giới Việt - Trung (1939-1941); tham gia xây dựng, bổ sung đường lối và tổ chức chỉ đạo Cao trào cách mạng giải phóng dân tộc trong năm 1941... Tháng 9-1937, tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng mở rộng (họp ở Sài Gòn), đồng chí Phùng Chí Kiên được bầu vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng. Cuối năm 1937, khi đồng chí Lê Hồng Phong về nước hoạt động, đồng chí được cử giữ cương vị phụ trách Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng. Tháng 5-1941, tại Pác Bó, Cao Bằng, đồng chí Phùng Chí Kiên tham dự Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chủ trì và đã đóng góp tích cực cho chủ trương "thay đổi chiến lược" của Đảng ta đặt lên trên hết và trước hết nhiệm vụ giải phóng dân tộc. Tại hội nghị, đồng chí đã được bầu lại vào Trung ương Đảng và sau đó, được phân công chỉ huy Khu căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai, là Chỉ huy trưởng Đội Cứu quốc quân 1.
Không chỉ là nhà hoạt động chính trị xuất sắc, đồng chí Phùng Chí Kiên còn là một nhà quân sự tài năng. Khẳng định điều này, nhà trường và cố vấn quân sự Liên Xô đã nhận xét: đồng chí "là người có năng lực chỉ huy về quân sự", "có đầu óc quân sự và kỹ thuật, có khả năng lớn về công tác và năng động". Trong thời gian tham gia Hồng quân Trung Quốc, đồng chí Phùng Chí Kiên đã được tín nhiệm cử làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn 4, Quân đoàn 2, Hồng Quân Đông Giang, trực tiếp tham gia chiến đấu và chỉ đạo chiến đấu khoảng 50 trận lớn nhỏ đánh bại quân Quốc dân Đảng.
Trong thời gian học ở Trường Đại học Phương Đông, ngoài những kiến thức chuyên sâu về lý luận chính trị, đồng chí Phùng Chí Kiên còn được đào tạo một khóa đặc biệt về mật mã quân sự và sử dụng vô tuyến điện. Với năng lực và trí tuệ sắc bén, đồng chí được các chuyên gia Liên Xô đánh giá "là người có trình độ quân sự và kỹ thuật vô tuyến điện giỏi".
Thời gian chuẩn bị về nước cùng lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, với tài năng quân sự nổi bật, đồng chí Phùng Chí Kiên được Người cử biên soạn tài liệu huấn luyện cán bộ nói chung và tham gia huấn luyện, đặc trách về lĩnh vực quân sự nói riêng. Trên cương vị chỉ huy Khu căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai và Chỉ huy trưởng Đội Cứu quốc quân 1, đồng chí đã chỉ đạo xây dựng và phát triển các đội tự vệ, du kích tại các địa phương, chủ động, khôn khéo phục kích, vừa tiến công địch, thu vũ khí, vừa bảo vệ an toàn khu căn cứ và các đồng chí cán bộ Trung ương Đảng về quán triệt nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương tháng 5-1941.
Đồng chí Phùng Chí Kiên là một trong những cán bộ cấp cao đầu tiên được Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh phân công phụ trách lĩnh vực quân sự. Khẳng định tài năng chính trị - quân sự của đồng chí Phùng Chí Kiên, Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết: "Đồng chí là một cán bộ có đức độ và tài năng cả chính trị và quân sự, được đào tạo cơ bản, nhạy bén phát hiện tình hình, sống gần gũi, hòa mình với đồng chí đồng bào... là một trong những lãnh đạo tiền bối đã có công lao to lớn đối với Đảng ta, quân đội ta, không chỉ về mặt tổ chức mà cả về đường lối cách mạng".
|